Jan Machulski

Reżyser, nauczyciel, współtwórca stołecznego Teatru Ochoty, a przede wszystkim wielki aktor, któremu filmową nieśmiertelność zapewniła rola kasiarza i trębacza Henryka Kwinty w komediach kryminalnych jego syna Juliusza – „Vabank” (1981) i „Vabank II, czyli riposta” (1984). Jan Machulski pochodził z Łodzi. Podczas II wojny światowej pracował przymusowo w zakładach samochodowych „Polski Fiat”. Po wojnie – w 1947 roku – ukończył Państwowe Gimnazjum i Liceum Koedukacyjne Pierwszego Stopnia w Aleksandrowie Łódzkim, a trzy lata później zdał maturę w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. T. Kościuszki w Łodzi (dziś jest to łódzkie III LO im. T. Kościuszki). W latach 1950-54 studiował w łódzkiej „Filmówce” na wydziale aktorskim. Po studiach występował w Teatrze Dramatycznym im. Stefana Jaracza w Olsztynie (1954-1955), w Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu(1955-1957), w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Lublinie (1957-1963), na scenie Teatru Nowego w Łodzi (1963-1966). W 1966 roku Machulski zamieszkał w Warszawie, gdzie grał na deskach Teatru Polskiego (1966-1972), a później Teatru Narodowego (1972-1974). W międzyczasie – studiował na wydziale reżyserii stołecznej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, który ukończył w 1971 roku. Po zakończeniu pracy w Teatrze Narodowym został wykładowcą na wydziale aktorskim swojej łódzkiej alma mater. A w latach 1982-84 i 1989-96 był dziekanem tego wydziału. W 1970 r. Jan Machulski założył w Warszawie - wraz z żoną Haliną, aktorką i reżyserką - Teatr Ochoty - Ośrodek Kultury Teatralnej (którym kierował do roku 1996). Małżeństwo prowadziło przy nim ognisko teatralne dla młodzieży, z którego wyszli m.in. Cezary Pazura i Katarzyna Figura. A od 1999 roku Jan Machulski szefował prywatnej szkole aktorskiej, działającej przy Międzynarodowym Stowarzyszeniu Teatrów dla Dzieci i Młodzieży (ASSITEJ). W kinie Juliusz Machulski zadebiutował w 1952 roku niewielką rolą w filmie Ewy Poleskiej „Trzy opowieści”. Pierwszą większą kreację - porucznika Stanisława Kamienia, pilota polskiego Dywizjonu 306 w Anglii - zagrał w 1958 roku w „Historii jednego myśliwca” Huberta Drapelli. Przełomem w karierze filmowej Machulskiego była rola w debiucie reżyserskim Tadeusza Konwickiego – „Ostatni dzień lata” (1958). - Jestem Janowi Machulskiemu niesłychanie wdzięczny, że zgodził się wziąć udział w tak ryzykownej awanturze, jaką było kręcenie filmu ze mną, amatorem, i to w tak trudnych, plażowych warunkach - mówił później Tadeusz Konwicki (1926-2015). - To, że ten film jest ciągle oglądany, to po części jego zasługa. Był w nim świetny. „Ostatni dzień lata” dostał Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji, Nagrodę Główną na EXPO w Brukseli oraz I nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Londynie. Później Machulski wykreował m.in. pierwszoplanową rolę Karola Borowskiego w „Drugim człowieku” (1961) Konrada Nałęckiego, doktora w „Odwiedzinach Prezydenta” (1961) Jana Batorego, hrabiego w „Rękopisie znalezionym w Saragossie” (1964) Wojciecha Hasa, Pana Samochodzika w „Wyspie złoczyńców” (1965) Stanisława Jędryki, osaczonego przez kobiety naukowca Ludwika w „Sublokatorze” (1966) Janusza Majewskiego, wynalazcę Ochockiego w „Lalce” (1968) Wojciecha Hasa, ojca Poldka, jednego z głównych bohaterów „Podróży za jeden uśmiech” (1972) Stanisława Jędryki. Filmową nieśmiertelność zapewniła mu rola kasiarza i trębacza Henryka Kwinty w komediach kryminalnych swojego syna Juliusza – „Vabank” (1981) oraz „Vabank II, czyli riposta” (1984). Wiele jego kwestii z tych filmów przeszło do języka potocznego, choćby „trzeba było uważać” - odpowiedź na pytanie jego młodych wspólników, jak udało mu się tak szybko otworzyć kasę pancerną. U syna grał też w „Kingsajzie” (1987), „Deja vu” (1989), „Szwadronie” (1992), dwóch częściach „Kilera” (1997-99), w „Vincim” (2004). Jan Machulski zmarł na zawał serca w Szpitalu Bielańskim w Warszawie, został pochowany w Alei Zasłużonych.

Zdjęcie profilowe: Sławomir Kamiński / Agencja Wyborcza.pl