Janusz Tazbir

Janusz Tazbir

Ur. 05.08.1927 Zm. 03.05.2016

Wspomnienie

Jeden z najwybitniejszych znawców dziejów reformacji, kontrreformacji, kultury staropolskiej. Swobodnie poruszał się w dziejach małej ojczyzny - Warszawy, większej - Polski, ale także Europy i świata, był znawcą literatury i kultury i niebywałym erudytą. Jego młodzieńczy zachwyt przeszłością wynikał z lektury Sienkiewicza i fascynacji dziełami Mickiewicza. Polskiej literaturze składał hołd do ostatnich dni. Miał cechę wśród historyków rzadką - wspaniały literacki styl, okraszony częstokroć sarkastycznym poczuciem humoru. Opisywał dzieje, ale szukał w nich przyczyn, skutków i wniosków. Zasłynął powiedzeniami, że polska tolerancja „być może wynikała z lenistwa, gdyż naszym praprzodkom nie chciało się porządnie stosów na heretyków układać”, że „najciekawsze teorie są takie, które są błędne” czy stwierdzeniem, że naukowiec „ma prawo do zmiany poglądów, pod warunkiem że ta zmiana nie kojarzy się ze zmianą rządu czy ustroju”. Janusz Tazbir urodził się w Kałuszynie niedaleko Mińska Mazowieckiego. Ukończył historię na Uniwersytecie Warszawskim w 1950 r. Doktoryzował się w 1954 roku pod kierunkiem prof. Władysława Tomkiewicza. Sześć lat później obronił habilitację, profesorem zwyczajnym został w 1973 roku. Choć jego flirt w władzami PRL-u był krótki, nigdy nie wyrzekł się lewicowych i wolnomyślicielskich poglądów. Pozostał programowo bezpartyjny. Janusz Tazbir był dyrektorem Instytutu Historii PAN (1983-90), wiceprezesem PAN (w latach 1999-2003), członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności, przewodniczącym Rady Naukowej Polskiego Słownika Biograficznego. To jego książki przez lata kształtowały nasze spojrzenie na sarmatyzm, Polskę XVI i XVII w. Jego „Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce w XVI i XVII wieku”, „Arianie i katolicy”, „Świat Panów Pasków”, „Polacy na Kremlu i inne historie”, „Protokoły mędrców Syjonu, autentyk czy falsyfikat" (wielokrotnie wznawiane) były nie tylko publikacjami cenionymi przez historyków, ale też książkowymi bestsellerami. „Kultura szlachecka w Polsce” stała się podstawą do dyskusji na temat „polskiego charakteru narodowego”. Oprócz publikacji książkowych po prof. Tazbirze pozostały setki artykułów publicystycznych, w ostatnich latach ukazujących się głównie na łamach „Polityki”, „Tygodnika Powszechnego” i „Przeglądu”. Wiedzę o historii popularyzował też w radiu i telewizji. W 1998 r. był jednym z sygnatariuszy listu nawołującego do przywrócenia obywatelstwa wygnanym w 1968 r. Polakom pochodzenia żydowskiego. Radykalnie sprzeciwiał się lustracji prowadzonej przez koalicję PiS-Samoobrona-LPR, twierdząc, że próba weryfikacji przez władzę naukowców jest w istocie ograniczaniem wolności naukowej. Ale krytykował też koalicję PO-PSL za sposób reformowania nauki, a szczególnie próby zniesienia wymogu habilitacji.

Redakcja

Zdjęcie profilowe: Marzena Hmielewicz / Agencja Gazeta